Even wat lectuur tussendoor voor de 'wetenschappertjes' onder ons
DE ZIEL VAN SEKS
Er is seks en er is seks.
Er bestaat snelle consumptieseks, telefoonseks, computerseks, televisieseks, internetseks, videoseks, pornoblaadjesseks en god weet wat voor seks nog meer...
Maar er is ook seks met een ziel. En daarover schrijft Thomas Moore in zijn boek DE ZIEL VAN SEKS met als subtitel Een leven als liefdesdaad.
MYSTERIE IN DE MENS
'De moderne mens heeft zeker niet minder, maar meer seks nodig,' staat er op de achterkant van het boek te lezen, 'maar dan wel seks met een ziel. Wat dat precies is, toont Moore ons op een reis die ons van de liefdesgodinnen uit de oudheid via Markies de Sade naar de rol van Eros in de moderne westerse cultuur voert. Thomas Moore is erin geslaagd de diepten van dit mysterie in de mens te peilen en de essentie van seksualiteit feilloos bloot te leggen.'
Seksualiteit behoort ongetwijfeld tot onze belangrijkste driften of drijfveren. We kunnen dat overal om ons heen zien, horen en lezen. Nergens anders wordt zó lacherig over gedaan en nergens anders worden zóveel grapjes over gemaakt dan over seks. Blijkbaar zijn we nergens nieuwsgieriger naar dan naar seks en wat daarmee samenhangt. En is er iets te bedenken dat beter verkoopt dan seks? Kijk maar naar de reclames. De hoeveelheden seks in de media moeten steeds maar opgevoerd worden want onze nieuwsgierigheid raakt langzamerhand bevredigd zodat er steeds zwaardere doseringen aangedragen moeten worden om onze ingeslapen aandacht weer wakker te schudden.
Maar gaat het hier om werkelijke acceptatie en doorleving van seksualiteit en de betekenis daarvan?
WAT ZOU HET HEERLIJK ZIJN...
Moore schrijft: 'Seks en erotiek zijn veel mysterieuzer dan onze moderne cultuur doet voorkomen. Dat we in deze tijd niet meer opkijken van expliciete seksuele symbolen en uitingen wil niet zeggen dat we seksualiteit hebben ontdekt. Juist onze obsessieve aandacht ervoor is een teken dat we nog niet tot haar essentie zijn doorgedrongen. Ondanks alle seks in woord en beeld hebben we haar nog niet in ons individuele en sociale leven kunnen integreren.'
Het is duidelijk dat in deze tijd het lichaam vaak los wordt gezien van de ziel. Of dat zelfs alléén het lichaam wordt gezien. En dan ontstaat seks als iets puur lichamelijks. Moore geeft aan dat juist dit gegeven maakt dat we er maar niet in lijken te slagen om seksualiteit ons werkelijk eigen te maken.
'Het kan soms verleidelijk zijn seks als iets puur lichamelijks te zien. We hoeven ons dan niet bezig te houden met gevoelens, persoonlijkheden en onaangename gevolgen. We proberen de moeilijkheden die altijd opduiken in een relatie misschien te vermijden en richten ons op vrije seks in "vrije liefde". Wat zou het heerlijk zijn, zullen we misschien denken, om seks te hebben zonder banden, zonder alle pijnlijke emoties en het uit elkaar gaan en weer bij elkaar komen en opnieuw van elkaar scheiden. Maar de ziel heeft haar eigen leven en haar eigen wensen. Ze zal niet zwichten voor onze manipulaties.'
DE WORTELS VAN ONZE VERLANGENS
Moore: 'Dit lichaam dat we hebben leren zien als een systeem van chemische verbindingen, als een werktuig met een pomp en met leidingen, is een expressieve entiteit met een grote mate van subtiliteit en nuance. Dit subtiele lichaam is levend, teer, vol betekenis, poëtisch, zich uitdrukkend in elke orgaan en lichaamsdeel, nauw verbonden met emotie en gevoel, en, niet in de laatste plaats, van grote schoonheid. Het is dit lichaam dat zich met seks verbindt, een lichaam dat zo bezield is dat elke poging de betekenislagen te ontkennen ons zal blijven achtervolgen.'
Moore raadt de lezer van het boek aan te ontstijgen aan de gewoonte om het lichaam en de seksualiteit als iets louter materialistisch te zien. Het opzijzetten van die gewoonte noemt hij zelfs de 'sleutel tot het lezen van dit boek'. Wie werkelijk tot de inhoud door wil dringen zal moeten beseffen dat het lichaam niet losgekoppeld kan worden van emoties en verbeelding: 'Het grootste deel van de menselijk seksualiteit is ontoegankelijk voor de aanhanger van het materialisme. Achter de menselijke seksualiteit gaat een complete wereld van seksuele betekenis schuil. Door te kijken naar de seksuele mythen die we tot uitdrukking brengen, door te kijken naar onze spirituele houding, of die nu ver ontwikkeld of bewust is of niet, zullen we de wortels van onze verlangens en de bronnen van onze bevreding vinden. Hier liggen geheimen verborgen die van cruciaal belang zijn voor onze problemen en onze onvervulde hoop (...).'
ALLES WAT EROS BIEDT
Via Venus en Aphrodite komen we in het boek terecht bij Eros, waar het woord erotiek vanaf stamt. Verreweg de meeste mensen zullen bij 'eros' of 'erotiek' juist aan die eenzijdige, puur lichamelijk seks denken. Deze woorden worden zelfs vooral in verband gebracht met louche straatjes, rode lampjes en onduidelijke winkeltjes en clubs. Geheel onterecht, leren we van Moore. Hij geeft talloze voorbeelden van de oorspronkelijke betekenis van Eros, die veel dieper gaat dan wij over het algemeen denken. We kunnen hier misschien wel heel toepasselijk spreken van verkrachting van een woord.
Carl G. Jung zei tijdens een seminar over dromen: 'Mensen denken dat Eros voor seks staat, maar dat is helemaal niet het geval, Eros staat voor verbondenheid. Eros is niet alleen de lichamelijke expressie van seks, maar combineert veeleer het lichamelijke en het emotionele. Nauwkeuriger geformuleerd: het gaat om de betekenisvolle verbinding die door seks tot stand gebracht wordt, als zodanig gevoeld en begrepen door degenen die de liefde met elkaar bedrijven. Deze Eros die we in seks en romantiek ervaren is dezelfde kracht die het universum bij elkaar houdt, de kracht van aantrekken en afstoten die de planeten in hun baan houdt en er zorg voor draagt dat de seizoenen elkaar opvolgen. Wat we in seks zoeken is niet alleen lichamelijke bevrediging, maar een reactie op de behoefte van de ziel aan alles wat Eros biedt, aan een wereld die samenbindt en aan een compleet, creatief leven, gedreven door liefde.'
EROS ALS OERKRACHT
Thomas Moore: 'Plato besteedt in al zijn geschriften aandacht aan de rol van Eros in het leven, maar hij doet dat vooral in zijn Symposium waar Socrates wordt onderwezen in de aard van de liefde. "Eros," schrijft Plato, "is in schoonheid tot leven gekomen met betrekking tot zowel lichaam als ziel." Dit is een aspect van Eros dat gemakkelijk over het hoofd gezien of te licht opgevat wordt. In onze erotische verlangens kunnen we op zoek zijn naar schoonheid, zuivere, eenvoudige schoonheid. Hoe dicht hij of zij het culturele schoonheidsideaal ook benadert, een geliefde laat ons kennismaken met de ziel van schoonheid en de schoonheid van de ziel zelf.'
De Grieken zeggen dat seks en Eros als moeder en zoon zijn.
In dat licht gezien zijn wij, moderne mensen, kennelijk enorm vervreemd geraakt van de betekenis van het begrip Eros, dat vroeger tot de pure oerkrachten gerekend werd. In bepaalde oude culturen wordt seks beschouwd als een vorm van gnosis of heilig weten. Geen wonder, vindt Moore, dat wij maar nooit werkelijke vervulling kunnen vinden terwijl we het toch voortdurend najagen. Als voorbeeld geeft hij: 'Er zijn mensen die de hele dag eentonig werk doen achter de computer en thuiskomen om een opwindende erotische film op de televisie te zien. In hun leven zijn Eros en werk in afzonderlijke categorieën ondergebracht. Als we het erotische leven op een letterlijke en negatieve manier benaderen, geven we Eros niet de plaats die hem toekomt en worden we tegelijkertijd overspoeld door onze verlangens en onze fundamentele maar niet begrepen driften.'
DE PENIS ALS FALLISCH BEELD
Ook de diepere betekenissen van onze geslachtsorganen die door veel oude culturen werden beleefd en uitgedragen, zijn in onze maatschappij ver te zoeken. Zo is bijvoorbeeld de penis eeuwenlang vereerd als symbool van rijkdom, macht, levenskracht en welvaart. Vooral dat 'macht' kan de irritatie van de feministes onder ons opwekken. Maar wanneer we erin slagen onze eigen bevooroordeelde invulling van begrippen te laten varen en ongeconditioneerd naar de werkelijkheid kijken, dan ontstaat er een heel ander beeld.
Moore: 'Beelden van de fallus in Pompeji bijvoorbeeld, kunnen ons fascinerende wegen wijzen als we de penis als een beeld voor de rijkdom en de overvloed van het leven beschouwen. In Pompeji zijn sommige van deze fallische beelden behangen met bellen en lantaarns, en bevestigd aan dieren als slakken, schildpadden, muizen en leeuwen. Beelden van dieren helpen objecten tot leven te brengen, en hier lijkt het ons toe dat de fallus zijn eigen vitaliteit bezit en de mens niet nodig heeft om deze te rechtvaardigen. De penis wordt vaak afgebeeld met vleugels, omdat hij stijgt en daalt naar het voorschrift van de hartstocht, maar ook om de levendigheid en de autonomie van de penis te benadrukken.'
Een ander, waarschijnlijk herkenbaar, voorbeeld dat Moore geeft omtrent de fallus-verering: 'In een ander geval giet de god Priapus olie op zijn opgerichte penis, wat onmiskenbaar een teken is van waardering, aanzien en respect. We hoeven het gebruik van olie in het liefdesspel niet tot de functie van glijmiddel te beperken, maar kunnen dit ook zien als een manier om de oude heidense waardering voor vruchtbaarheid en wellust op te roepen.'
DE VAGINA ALS DOORGANG NAAR HET PARADIJS
Zoals de penis in het fallussymbool op een diepere manier tot uitdrukking komt, zo krijgt ook de vagina in oude kunst, verhalen en heilige riten een veelomvattende en beeldende betekenis. In veel mythen en legende komt de vagina symbolisch tot uiting als een plek van geborgenheid en veiligheid. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de uitdrukking 'de schoot van Moeder Aarde'.
Moore: 'In Sophocles' Koning Oedipus herinnert de blinde ziener Teresias Oedipus eraan dat hij tijdens zijn talrijke reizen (...) een haven in het huis van zijn ouders vond; dat wil zeggen; hij vond de weg naar zijn moeders vagina. (...) Zowel de Griekse als de psychoanalytische literatuur verschaffen ons een sterk emotioneel beeld voor de vagina als veilige haven voor de gevaren en beslommeringen van het leven, het doel van de regressie naar onze vredige bakermat.'
In andere culturen werd (en wordt) de vagina gezien en herkend in zaden, grotten, cirkels, driehoeken, schelpen, bloemen en vruchten: 'voor het merendeel omhulsels waar het leven ontkiemt en tot bloei komt. De vagina werd ook voorgesteld als de poort en ingang, het fornuis, de alchemistische distilleerkolf of smeltoven, de dolmen, de tuin, het pad, de haard, de greppel en het schip. De vagina is het heilige der heilige, de plaats waar de penis de doorgang vindt naar het paradijs en waar het menselijk leven aankomt na te zijn neergedaald uit de eeuwigheid. (...) Zelfs als seks onstuimig en agressief is, vermoed ik de bovennatuurlijke en eeuwige schuilplaats van de vagina ergens diep verborgen in de fantasieën van de geliefden, en de seksuele generositeit van de vrouw ligt zowel in de diepgaande regressie en omvatting die ze moet bieden als in de veelzeggende kracht van haar liefde.'
EROTISCHE INTELLIGENTIE
Via talloze legenden en mythen, erotische fantasieën en dromen, uiteenlopende filosofieën, archetypen, schoonheid, moraliteit, spiritualiteit, celibaat, ethiek en streven naar vrijheid, voert Thomas Moore ons mee op een fascinerende ontdekkingstocht. Eigenlijk is het boek één grote uitnodiging tot het zoeken en ontdekken van wat hij 'erotische intelligentie' noemt: 'Vertrouwdheid met de eigen ziel, met haar sterke verlangens en voorkeuren, haar cycli en stadia, is het begin van erotische intelligentie. (...) De talrijke studies over seksualiteit en agressie laten zien dat Eros een krachtige basis nodig heeft. In de mythologie is Mars een bijzondere geliefde van Venus. Zij verzacht zijn scherpe kanten, maar hij verleent haar sensualiteit een aantrekkelijk mengsel van macht en kracht. Krachtige en creatieve mensen zijn vaak seksueel aantrekkelijk vanwege de mysterieuze verbinding tussen seks en macht. Mensen komen in hun seksuele relatie vaak in moeilijkheden omdat hun persoonlijke machtsbalans uit evenwicht is of omdat ze kwesties rond macht uitspelen. Een uitgebalanceerde toepassing van persoonlijke macht is een aspect van erotische intelligentie. (...) Als individu en als maatschappij hebben we een visie en inspiratie nodig, en dit geldt nergens sterker dan in ons seksuele leven waar we de passie en de betekenis kunnen vinden die we nodig hebben om het ruwe, onbewerkte materiaal van onze persoonlijkheid en onze wereld om te zetten in de verfijnde, tere elementen voor een zielvol leven.'
- Thomas Moore, De ziel van seks, Servire Uitgevers b.v.,
Utrecht 1998.
Eva Lilith
.
