Bericht
door Kiro » 15 dec 2009, 13:32
Hieronder mijn gedachtengang zoals ik die zojuist op papier gezet heb. Het is niet het meest efficiënte stuk dat men schrijven kan, en daarom heb ik de belangrijkste punten gemarkeerd. Af is het in elk geval (nog) niet.
_________________
Schending van privacy, totalitarisme, de massamaatschappij en verdrukking van het individu. Oké, dat heb ik op een rijtje. Nu eens zien wat ik daarvan kan maken.
Tot nu toe heb ik nog niet echt een uitgesproken mening gehad over zaken als vingerafrdukken toevoegen aan je paspoort, irisscan’s en het aftappen van telefoonlijnen. Om heel subjectief te beginnen: van die zaken lig ik simpelweg niet wakker, net zomin als dat ik wakker lig van de kernprogramma’s van Iran en Noord-Korea. Enerzijds lijkt het ver van mijn bed te zijn, ondanks dat het ‘persoonlijke’ dingen betreft (vingerafdrukken e.d.), anderzijds lijkt het een voldongen feit. Zoals sommigen al aangeven gebeuren die dingen nu eenmaal, net als dat het christendom tweeduizend jaar geleden onstopbaar oprukte en polytheïsme aan gruzelementen sloeg, net als de ijzeren vuist van de Kerk op het maatschappelijk leven in de 12e eeuw, net als de Franse legers in de 18e en 19e eeuw, net als de opkomst van het nazisme in de jaren ’20 van de 20e eeuw. Sommige zaken gebeuren en vloeien logisch voort uit, soms heel kleine, gebeurtenissen en feiten uit de realiteit.
Ogenschijnlijk lijken zulke ingrijpende en alles beïnvloedende gebeurtenissen intimiderend, ontzagwekkend misschien, of angstwekkend. Want wat is het individu nu tegenover zo’n massabeweging? Het punt is hier vooral dat het niet eens één zaak of persoon betreft die aanwijsbaar is, die de schuld gegeven kan worden. Nee, het is ‘het’, een ‘ze’, een ongrijpbare stroming die zich roert in de geschiedenis. Het zelfbewuste individu kan daar weinig tegen beginnen. De onderhuidse gevoelens van machteloosheid, zelfs betekenisloosheid, beginnen eenieder duidelijk te prikkelen.
Vaak wordt aangehaald dat het de eigenheid is die nu in de verdrukking komt; dat de individuele vrijheid in het geding komt; dat de persoonlijke privacy getart wordt door onstopbare machinerieën die ieder mens als nummer bezien in een eindeloze reeks. Zeker, sommigen beginnen zich hedentendagen misschien te voelen zoals een denkende kip zich in de fabriek zou voelen! Nóg bevreemdender, of beangstigender, wordt het als de psychologische en ideologische aspecten erbij gehaald worden. Want wat is er nu angstwekkender dan te zien dat iedereen om je heen volkomen gehersenspoeld is door wat ‘de media’, de slinkse massapsychologen en intelligente technologie met ons doen? Worden we immers niet allemaal onderbewust gestuurd door factoren uit onze samenleving, wordt ons niet een beeld van de wereld voorgehouden zoals ‘ze’ willen dat we denken dat de wereld is? Fluistert vanuit ons onderbewustzijn dan een stemmetje zachtjes tot ons verstand, bijna als bij een denkende kip die intuïtief aanvoelt dat zijn omgeving niet deugd, dat de ultieme beheersing niet hierin bestaat, iedereen te doen denken dat men alles kent, weet en kan doen?
Nu, de eigenheid, de grenzen die ons persoonlijke wereldje veilig en intact houden, die zijn in het geding. Maar wat is dat dan, privacy? Wat maakt dat we het koste wat kost willen behouden en dat inbreuk ervan de trigger is voor het bewustzijn van (het vermeende?) ‘ze’? Nog basaler: hoe komen we aan die privacy en wat maakt dat we het kunnen of mogen claimen? Ik ambieer niet antwoorden te geven op al deze vragen, maar binnen dit kader zijn ze het bezinnen ongetwijfeld waard.
Eerder stelde ik dat de ‘ze’-machinerieën, zoals ik het gemakshalve noem, een product van de gegeven werkelijkheid zijn. Ze vloeien voort uit feiten in het heden, dat weldra geschiedenis is. Wat impliceert dat dan? Dat in de eerste plaats kennelijk de omstandigheden van onze leefwereld, in dit geval de westerse samenleving, de juiste omstandigheden bieden voor het overheidsingrijpen m.b.t. onze privacy. In de tweede plaats dat de gegeven omstandigheden voor de overheid kennelijk goede redenen verschaft tot het doen van hetgeen gedaan wordt. Tot slot, in de derde plaats, dat er in de kern van de zaak niets nieuws onder de zon is (vgl. de genoemde geschiedenis). Op dit laatste punt wil ik eerst verder ingaan.
Ik stel dat er in de kern niets nieuws onder de zon is. Mijn redenen hiervoor is dat er geen moment in de geschiedenis van de menselijke samen-leving (!) geweest is dat men niet naar controle streefde. Het is een simpel gegeven dat een complex geheel zonder beheersing niet kan bestaan en dat in het land waar iedereen eigengereide koning is, iedereen wezenlijk slaaf is. Toegegeven, soms zijn het inderdaad bepaalde personen die ‘de macht’ willen hebben, om misschien vanuit niet-bewuste gronden hun mannelijkheid te bewijzen (wie denkt er bij grote dicators niet aan alpha-mannetjes?). Toch zijn zij slechts zonderling. Ze leven hun leven en gaan vervolgens dood. Einde van het verhaal. In de situatie waar wij in zitten is er niet een dergelijk centraal persoon. Zeker niet binnen een democratie, aangezien de zittende ‘machthebbers’ (wezenlijk zelf net zozeer slaaf van ‘het systeem’) van tijd tot tijd toch weer rouleren. Wie een democratisch bestel tot totalitair maakt zonder daarmee de regering om te smeden tot dictatuur, maakt zichzelf vrijwillig tot een levenslange gevangene. Laten we wel wezen: niemand zou zoiets doen. Dit impliceert dat ‘ze’ een decentraal, niet concreet grijpbaar fenomeen is en dat alle machinerieën niet terug te voeren zijn op één hoofd of één club of één bedrijf. Ook de overheid is immers niet één hechte centraal gestuurde kliek die over de individu heenwalst. Misschien is het ook wel júÃst dit gegeven dat onze zorgen aanwakkerd. Wat is er enger: de crimineel die iedereen kan identificeren en volgen, of de ongegrepen crimineel die de politie telkens te slim af is en zo nu en dan zijn slag slaat op onverwachte momente?
Vervolgens mogen we aanmene dat de angst voor de ‘ze’-machinerieën alleen dan gegrond zijn, wanneer men in staat is zaken aan te wijzen die gebaat zijn bij het ten uitvoer brengen ervan. Is er dan iemand die zit te smullen van vingerafdrukken, getatoeërde burgerservicenummers en digitale databases? Ik zou denken van niet. Als ik dan verwijs naar het punt uit de vorige alinea, dan zouden er factoren aanwijsbaar moeten zijn die het toepassen van deze zaken wel aannemelijk maken. Ik meen dat die er zijn:
1. Hoe complexer het orgaan, hoe noodzakelijker toezicht wordt: de hedendaagse westerse samenleving is ongelooflijk complex en vergt velerlei vormen van toezicht en regeling.
2. Men zoekt altijd naar de meest efficiënte manier van toezicht: nu we in het informatietijdperk leven is het niet onlogisch gebruik te willen maken van de potentie die dit biedt. Het is efficiënter om de immense papieren archieven te vervangen door kleine digitale databanken.
3. Men wil de slagvaardigheid van de overheidsinstanties vergroten ten aanzien van de veranderende samenleving: zo is het misschien praktisch om van iedere staatsburger vingerafdrukken te hebben binnen het kader van forensisch onderzoek na een gepleegde moord. Het tatoeëren van een burgerservicenummer is geheel vrijwillig, maar je kunt je nummer altijd en overal laten zien. Handig als je je paspoort of ID-kaart verloren hebt, vergeten bent of wanneer deze gestolen is. Gewoon even scannen en klaar. Individueel eigenbelang dus, al kan men ook simpelweg het nummer aan de binnenkant van zijn onderbroek naaien.
Deze dingen op een rijtje gezet zou men misschien geneigd zijn te denken dat deze motieven tot misbruik kunnen leiden. Of sterker: dat deze motieven juist misbruik ten dóél hebben.
- Ik moet toegeven dat vooral dat laatste in mijn oren absurd klinkt, al was het alleen maar om dat vage inhoudsloze ‘ze’ die er de schuld aan heeft. Ook de overheidslieden hebben te gehoorzamen aan het nationale protocol. Wanneer het dus een wet wordt dat iedereen een vingerafdruk moet inleveren die vervolgens digitaal bewaard wordt, dan moeten de kabinetsleden dit evenzeer.
- Zondermeer zou men misbruik kunnen gaan maken van digitale informatie. Dat is echter niet voorbehouden aan het gebruik van digitale opslag zelf. Tweeduizend jaar geleden vervalste men papyri, in de jaren ’40 werden de papieren archieven ijverig uitgeplozen op zoek naar joden. En als men denkt dat men door hackers nu eenvoudig verdacht gemaakt kan worden bij een moordzaak simpelweg door de digitale vingerafdruk te stelen, dan denk ik dat men te ver gaat. Ook nu kan men iemand’s vingerafdruk bemachtigen en bijvoorbeeld op het moordwapen plakken. Bovendien draait het bij moord niet alleen om de vingerafdruk, maar ook om plaats, tijd, motief en alibi.
- Wijzen naar het manipulatieve karakter van de tv, met al zijn mediale functies en reclameboodschappen, duidt in niets op doelbewuste indoctrinatie van ‘ze’ bij het massadier. Ik denk dat hier simpelweg sprake is van een uitwas binnen het perverse kapitalistische bestel, dat draait bij de gratie van hersenloze consumptiedrift. De media zelf zijn weliswaar willekeurig, maar ook kritisch. Men kan sowieso nooit al het wereldlijke nieuws tot de bankhanger brengen; men speelt in op wat de bankhanger wellicht interessant vindt. Wat is er dan ook interessanter: het geboren worden van de tienduizendste inwoner in Urk, of het neerstorten van een vliegtuig bij Schiphol? Wat zal meer aandacht trekken: een biografie van Balkenende, of een documentaire over mogelijke samenzweringen waarbij Balkenende betrokken wordt geacht? Een kwestie van simpele psychologie.
- Ook het bestaan van toegepaste en massapsychologie bewijzen op zichzelf niet veel: ze zijn er omdat ze werken. Sterker nog: men kan stellen dat het niet zozeer de slinkse psychologen zijn die ons naar de mouwen laten dansen, neen, het kunnen juist onze angsten en paranoia zijn waardóór de psychologen bestaan en doen wat ze doen.
Ik denk dat het veeleer gaat om het streven omwille van het streven. De technologie is er, dus wordt die gebruikt. De media en de toegepaste psychologie zijn er omdat ze het gevestigde systeem laten werken en draaiende houden. De directeuren van de mediabedrijven en reclamebedrijven verdienen er weliswaar dik aan, maar ook zijzelf zijn eersteklas consumenten! Ontwikkelingen vinden plaats binnen een gegeven werkelijkheid, waarbij misschien niet alle motieven tot de ontwikkeling even rationeel zijn, maar ze zijn wel verklaarbaar. Er is m.i. niet een kwade genius die aan de touwtjes trekt; de dingen gaan omdat ze zo gaan.
Alles bij elkaar lijkt het mij zo te zijn dat onze zorgen een paranoïde basis hebben, zoals in het begin van dit stuk al naar voren komt. Wie is immers het individu tegenover de ongrijpbare en allesoverheersende ‘ze’-machinerieën? Waar beginnen we met de strijd ertegen omwille van alles wat ons veiligheid en zekerheid verschaft? Nergens. Een dergelijke strijd is volgens mij niets meer dan een conservatieve opstand, een contra-revolutie die de verworven rechten (of juist vóórrechten?) in het bezit wil houden. Het is niet zozeer een kritisch debat over het al dan niet moreel verantwoord zijn van het aftappen van telefoonlijnen; het is de fobie die iedere zelfbewuste en vrijgevochten westerling koestert: op de vingers gekeken worden in zodanige manier, dat zijn zelfbeeld en traditionele beeld van de werkelijkheid geweld aangedaan worden. Maar wie zegt mij dat het beeld van onze ‘westerlijkheid’ niet ook een zaak van indoctrinatie is? En waar houdt het dan op? Zeker, we hebben veel vrijheid en redelijkheid, maar zij is als een baboushka-pop: een vrijheid binnen een vrijheid binnen een vrijheid. Ik denk dat onze eigen psychologie zich tegen onszelf keert op het moment dat wij gaan wijzen naar de ‘ze’-machinerieën en dat het zelfs een ‘self-fullfilling prphecy’ wordt (vgl. de psychologie en de media). Hoe meer we onze vrijheden en morele eigengereidheid beantwoorden, hoe meer overzicht en toezicht ‘het systeem’ vereist. De ontelbare samenzweringstheorieën, de spannende films op tv en de spannende boeken op de plank wekken het idee waarop die spannende films en boeken weer gebaseerd zijn. Het is als een kudde antilopen, waarbij eentje een signaal op denkt te nemen, begint te rennen en waarop de gehele kudde begint te rennen. Eenmaal gestopt kijkt iedereen elkaar verbaast aan. Waar ging het nu allemaal eigenlijk over?
'Onsterfelijk zijn heeft niets om het lijf; met uitzondering van de mens zijn alle schepsels het, want zij weten niet van de dood af.'
Jorge Luis Borges
